Quan điểm duy vật biện chứng trong tư tưởng Hồ Chí Minh

Cốt lõi tư tưởng Hồ Chí Minh là triết học duy vật biện chứng. Hồ Chí Minh đã kết hợp nhuần nhuyễn triết lý này với tinh hoa của các nền văn hóa phương Đông và phương Tây, với thực tiễn Việt Nam và thế giới. Phương pháp luận duy vật biện chứng, chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh với thế giới quan luôn là cơ sở tư tưởng, kim chỉ nam cho hành động của Đảng và nhân dân. Việc tìm hiểu quan điểm duy vật biện chứng trong tư tưởng Hồ Chí Minh không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về chủ nghĩa duy vật biện chứng mà còn giúp hiểu rõ hơn tư tưởng của Người, đồng thời đề xuất cách vận dụng chủ nghĩa duy vật biện chứng vào công việc và cuộc sống.

Chủ nghĩa duy vật biện chứng là một phần của giáo lý triết học do Marx và Engels đưa ra1. Cốt lõi của chủ nghĩa duy vật biện chứng là sự kết hợp giữa chủ nghĩa duy vật và phép biện chứng. Phương pháp duy vật biện chứng có đặc điểm là xem xét một sự vật, hiện tượng trong trạng thái phát triển không ngừng và xem xét nó trong mối liên hệ với các sự vật, hiện tượng khác. Phép biện chứng duy vật là học thuyết khoa học, là linh hồn của chủ nghĩa Mác, là đỉnh cao của tư duy khoa học nhân loại do bộ óc thiên tài của Các Mác đạt được vào giữa thế kỷ XX. Nó được Ăng-ghen bổ sung và hoàn thiện vào cuối thế kỷ 20, và được Lênin phát triển trong những điều kiện cách mạng mới vào đầu thế kỷ 20. Sau khi tiếp thu và nghiên cứu lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã phát hiện ra cái cốt lõi của chủ nghĩa Mác – Lênin là phép biện chứng duy vật và đã nhận xét rất cô đọng: “Ưu điểm của chủ nghĩa Mác là phương pháp làm việc của phép biện chứng”. Trên cơ sở nắm vững nội dung cơ bản của phép biện chứng duy vật và hiểu sâu sắc vị trí, vai trò, tầm quan trọng của sự nghiệp cách mạng Việt Nam, Người đã vận dụng sáng tạo vào việc giải quyết các vấn đề của cách mạng Việt Nam; là người giải quyết các vấn đề trong thực tiễn cách mạng. Có thể nói, với tài năng của mình, tư duy của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã có sẵn những yếu tố của chủ nghĩa duy vật biện chứng, nên khi nói về lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư duy đó được tiếp thu một cách tự nhiên. Phép biện chứng duy vật, như ông đã tổng kết trong tác phẩm Chính trị chung (1950): “Thực tiễn sinh ra tri thức, tri thức phát triển thành lý luận, lý luận dẫn đến thực tiễn”. Người đã sử dụng vũ khí sắc bén này để giải quyết mọi khó khăn, vấn đề phức tạp trên con đường lãnh đạo cách mạng Việt Nam giành độc lập dân tộc và tiến lên chủ nghĩa xã hội theo con đường do chủ nghĩa Mác – Lênin vạch ra.

Có thể thấy, tư tưởng Hồ Chí Minh mang đặc điểm của phương pháp duy vật biện chứng là xem xét một sự vật, hiện tượng trong trạng thái phát triển không ngừng và xem xét nó trong mối liên hệ với các sự vật, hiện tượng khác. Quan điểm: “Mọi thứ trên thế giới đều thay đổi. Suy nghĩ của con người cũng sẽ thay đổi.” Trên cơ sở quan điểm biện chứng, Người luôn kiên định vận dụng các nguyên tắc tổng hợp và phát triển để xem xét sự vật. Trong nhận thức, với nguyên tắc tổng hợp, cần đặt sự vật trong nhiều mối quan hệ khác nhau cả mặt bên trong và mặt bên ngoài của nó, nhận thức rõ vị trí, vai trò của từng mối quan hệ, từng mặt, từng thuộc tính. Tức là có trọng tâm, trọng điểm. Dựa trên nguyên lý của sự phát triển, xét về mặt nhận thức, chúng ta phải làm cho mọi vật vận động và phát triển không ngừng, đồng thời quan sát sự vận động và xu hướng phát triển của chúng. Từ đó, Người khuyên khi nhìn nhận, đánh giá cán bộ, cá nhân nào đó phải lấy tư duy biện chứng làm cơ sở, tránh cứng nhắc, siêu hình, định kiến. Người nói: “Cách nhìn cán bộ kiên quyết không bằng lòng, vì phải thay đổi. Cán bộ đã từng mắc sai lầm, không vì thế mà mãi mắc sai lầm. Cũng có những cán bộ trước sau không mắc sai lầm , như vậy họ nhất định sẽ không phạm sai lầm trong tương lai đúng không? Ai cũng vậy Quá khứ, hiện tại và tương lai không phải lúc nào cũng giống nhau”; “Hãy nhìn người cán bộ, đừng nhìn bề ngoài mà hãy nhìn bản chất. thời gian, mà là toàn bộ lịch sử, tất cả công việc của họ” 4.

Xem Thêm : Thanh niên là gì? Vai trò, quyền và nghĩa vụ của thanh niên?

Theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng, trong các sự vật luôn tồn tại mâu thuẫn và chính vì có giải quyết các mâu thuẫn đó mà sự vật mới có thể vận động và phát triển. Vận dụng quan điểm này, Hồ Chí Minh luôn coi trọng việc giải quyết triệt để mâu thuẫn trên cơ sở tìm hiểu nguyên nhân của mâu thuẫn: “Có mâu thuẫn, phải tìm cách giải quyết thì vấn đề mới có… nguồn gốc của mâu thuẫn, phải tìm hiểu, phải nghiên cứu mâu thuẫn đó, phải phân tích rõ ràng, có hệ thống, phải làm rõ đâu là mâu thuẫn chính, đâu là mâu thuẫn phụ, phải tìm ra giải pháp.” Khéo léo vận dụng quy luật mâu thuẫn để lãnh đạo cách mạng, trong thời kỳ cách mạng dân tộc dân chủ, Người đã chỉ ra đúng đắn hai mâu thuẫn chủ yếu trong xã hội Việt Nam lúc bấy giờ. Mâu thuẫn giữa dân tộc Việt Nam, Tổ quốc Việt Nam với thực dân Pháp, mâu thuẫn giữa nhân dân lao động với giai cấp địa chủ phong kiến. Đây là mâu thuẫn chủng tộc và giai cấp. Xuất phát từ việc nhận thức rõ những mâu thuẫn cơ bản trong xã hội Việt Nam lúc bấy giờ, Người đã xác định đúng sách lược và nhiệm vụ lâu dài của cách mạng. Trong mọi thời kỳ cách mạng, Người đều hiểu đúng mâu thuẫn chủ yếu và mâu thuẫn chủ yếu, hiểu đúng nhiệm vụ trước mắt của cách mạng. Hồ Chí Minh đã rất nhạy bén và linh hoạt trong việc phát hiện, nắm bắt và giải quyết xung đột. Thời kỳ chuẩn bị và tiến hành Cách mạng Tháng Tám năm 1945 và thời kỳ sau Cách mạng Tháng Tám “ngàn cân treo sợi tóc” là những biểu hiện sinh động của lịch sử cách mạng nước ta trong nghệ thuật. Lịch sử Chủ tịch Hồ Chí Minh khai thác mâu thuẫn và chớp thời cơ Quy luật mâu thuẫn không chỉ được Hồ Chí Minh vận dụng để hoạch định sách lược cách mạng mà còn xác định phương pháp cách mạng khoa học. Xung đột nảy sinh từ mối quan hệ của các mặt đối lập thống nhất cũng như đấu tranh. Trong nhiều trường hợp, chính sự thống nhất tạo ra sự phát triển, như sự thống nhất, thống nhất về quan hệ sản xuất và trình độ năng suất mới tạo ra sự phát triển. Trên thực tế, Hồ Chí Minh coi trọng đoàn kết hơn đấu tranh. Có thể thấy, Người đặc biệt coi trọng sự đoàn kết, coi trọng sự thống nhất của các cơ quan, tổ chức, bởi đoàn kết, thống nhất là sức mạnh, là điều kiện tiên quyết để thành công. Tư tưởng nhấn mạnh đoàn kết còn thể hiện trong quan điểm của Hồ Chí Minh về tiêu chuẩn, phẩm chất đạo đức của người cán bộ. Tức là mỗi cán bộ phải có cả năng và liêm, lời nói và việc làm thống nhất, học và làm thống nhất, chống để xây, gắn lý luận với thực hành, tiết kiệm và tăng gia sản xuất… Có đức khó mà không có năng lực. ;Lí thuyết mà không thực hành là lý thuyết suông, thực hành mà không có lý thuyết là mù quáng thực hành, lời nói phải đi đôi với việc làm… Đó là một bằng chứng cụ thể về quan điểm giữ vững khối đại đoàn kết toàn dân.

Ngoài ra, mọi người coi trọng sự thống nhất và hài hòa trong sự đa dạng. Người đã từng nói: “Năm ngón tay cũng có ngón dài, thay vào đó đều gom lại trong lòng bàn tay. Trong hàng nghìn người cũng có người như vậy, nhưng chuyện này chuyện kia đều do tổ tiên để lại” 6. Lấy đó làm xuất phát điểm, trong suốt quá trình hoạt động cách mạng của mình, Người luôn kêu gọi các tầng lớp nhân dân trút bỏ mọi định kiến ​​về thành phần, giai cấp, tôn giáo…, cùng hướng tới một dân tộc chung, thống nhất. Quan điểm của Hồ Chí Minh: “Ai cũng có cá tính riêng, sở trường riêng, cuộc sống riêng, gia đình riêng, nếu lợi ích cá nhân đó không xâm phạm lợi ích tập thể thì không có gì sai”7. Từ đó, trong quá trình sử dụng cán bộ, chúng ta tránh tư tưởng tốt cho mình và không tốt cho mình khác, mắc phải vấn đề “phù hợp với giới tính và không phù hợp với giới tính”. “Ở bên anh” 8.

Trong suốt quá trình hoạt động cách mạng của mình, Hồ Chí Minh luôn nhắc nhở cán bộ, đảng viên muốn nâng cao đạo đức cách mạng thì phải chống các bệnh chủ quan, duy ý chí, giáo dục, điều cuối cùng là vi phạm các nguyên tắc của chủ nghĩa duy vật biện chứng.

Về chủ nghĩa duy ý chí và quan liêu, có cả chủ quan và tự nguyện. Biểu hiện của chủ nghĩa chủ quan là tuyệt đối hóa chủ thể nhận thức, phủ nhận vai trò quyết định của tồn tại xã hội đối với ý thức xã hội. Biểu hiện của chủ nghĩa duy ý chí là tuyệt đối hóa vai trò của ý chí con người trong việc cải tạo hiện thực, không xem xét và hạn chế hiện thực, bỏ qua hoặc trốn tránh các quy luật khách quan. Sự phổ biến của chủ nghĩa duy ý chí là tình trạng nóng vội, nóng vội, ép buộc hiện thực phải được nhào nặn theo ý muốn của con người, không theo quy luật khách quan. Hậu quả của bệnh duy ý chí chủ quan là quyết định sai lầm, dẫn đến những hậu quả tiêu cực trong đời sống kinh tế – xã hội; nếu không phát hiện, sửa chữa có thể dẫn đến khủng hoảng, thất bại; nếu phát hiện và sửa chữa thì còn làm chậm sự phát triển và trả lỗ. Trong nhận thức lý luận, bệnh quan liêu thường nảy sinh khi phân tích, đánh giá từng lập luận mà không phân biệt nguồn gốc, xuất xứ, bối cảnh ra đời, giá trị và hạn chế, điểm mạnh, điểm yếu. Bệnh quan liêu bắt nguồn từ bệnh chủ quan. Căn bệnh này thường dẫn đến việc vận dụng lý thuyết suông mà không tính đến các điều kiện chủ quan và khách quan như địa lý, lịch sử, văn hóa, dân cư khi vận dụng lý luận vào thực tiễn. Nguyên nhân là ngoài việc vi phạm nguyên tắc toàn diện, chỉ xem xét sự vật thiên lệch, còn vi phạm nguyên tắc khách quan xem xét, đánh giá sự vật, hiện tượng. Người khẳng định: “Người mắc bệnh chủ quan không nghĩ đến tình hình thực tế, không nghĩ đến tổng thể công việc, không nghiên cứu bản chất của công việc, không nghĩ rõ mối quan hệ của một sự vật. khác, nhưng chỉ khi bạn biết cách sử dụng dòng lệnh, bạn chắc chắn sẽ thất bại” 9.

Về chủ nghĩa giáo điều và chủ nghĩa kinh nghiệm, nó vi phạm nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn. Biểu hiện của chủ nghĩa giáo điều là không kiểm chứng kiến ​​thức với thực tiễn mà tuyệt đối hóa vai trò của lý luận, tách lý luận ra khỏi thực tiễn. Những người theo chủ nghĩa giáo điều sách vở không cho rằng lý luận là sự tổng kết của thực tiễn, khi đã trở thành lý luận thì nó tụt hậu so với sức sống của thực tiễn. Giáo điều trong thực tiễn là sao chép các mô hình nguyên thủy, máy móc, vị lợi mà không tính đến những yêu cầu, điều kiện lịch sử cụ thể khác nhau đòi hỏi phải vận dụng đúng đắn. Những giáo điều lý thuyết thường gắn liền với những vấn đề về văn học, hoặc dùng những lời ngụy biện để dụ dỗ thiên hạ, thay vì áp dụng lý thuyết vào thực tiễn và kiểm chứng lý thuyết bằng thực tiễn. Biểu hiện của chủ nghĩa kinh nghiệm là thổi phồng tri thức kinh nghiệm, coi thường lý luận, không thấy được hạn chế của tri thức kinh nghiệm trong lãnh đạo, quản lý. Căn bệnh này rất phổ biến ở những cán bộ yếu kém về lý luận, không dám học tập và rèn luyện, không dám nâng cao năng lực tư duy lý luận. Những người này không cho rằng kinh nghiệm là tốt, mà nó chỉ là một phần của nó, ở một mức độ nào đó, chỉ giải quyết được công việc trong những điều kiện nhất định, nếu áp dụng vào những điều kiện, tình huống khác thì thất bại, nhất là khi thiếu sự hướng dẫn. tranh luận.

Xem Thêm : Văn mẫu 10 Phân tích Từng nghe, việc nhân nghĩa cốt ở yên dân

Về chủ nghĩa cá nhân, chỉ thấy lợi ích của mình, lợi ích cá nhân cao hơn lợi ích tập thể, cộng đồng. Điều này đi ngược lại quan điểm toàn diện hệ thống của chủ nghĩa Mác – Lênin. Người nói: “Chủ nghĩa cá nhân sinh ra trăm thứ bệnh nguy hiểm: tương quan, mệnh lệnh, bè phái, chủ quan, tham ô, lãng phí…”10. Hiện nay, những vấn đề như chủ nghĩa cá nhân, lợi ích nhóm, cơ chế chưa lành mạnh, pháp luật chưa lành mạnh đã bị một số cán bộ lợi dụng để “tư lợi”. Những người này nói vì dân nhưng hành động của họ lại hướng tới lợi ích cá nhân, lợi ích nhóm. Nó xuyên tạc các nguyên tắc phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng. Vì vậy, theo Người: “Học tập chủ nghĩa Mác – Lênin là học tinh thần làm việc vì mọi người, vì mình, là học chân lý phổ biến của chủ nghĩa Mác – Lênin để vận dụng sáng tạo vào thực tiễn của đất nước. nước ta”11. Vì vậy, Hồ Chí Minh hiểu rõ sự thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trên tinh thần phép biện chứng. Thực tiễn cần lý thuyết dẫn đường, dẫn dắt, dẫn dắt, dẫn dắt, định vị thì mới không mắc bệnh kinh nghiệm, còn lý luận phải dựa trên cơ sở thực tiễn, phản ánh thực tiễn, luôn gắn liền với thực tế và thực tiễn, nếu không sẽ mắc bệnh giáo điều . Nghĩa là lý luận và thực hành phải đi đôi với nhau, hỗ trợ nhau, bổ sung cho nhau. Hồ Chí Minh căn dặn: Học lý luận là để vận dụng chứ không phải học lý luận, học lý luận cũng không phải để tạo vốn liếng lý luận để sau này mặc cả với Đảng.

Những căn bệnh và khiếm khuyết này cản trở sự tiến bộ và phát triển của các cá nhân, bộ phận và tập thể, và chúng ta cần phải phòng và chống những căn bệnh này. Phòng, chống những căn bệnh này không chỉ cần nâng cao nhận thức mà quan trọng hơn là xây dựng cơ chế, pháp luật đủ mạnh, đủ nghiêm minh để mọi người không thể lợi dụng địa vị, quyền lực của mình để trục lợi.

Quan điểm duy vật biện chứng trong tư tưởng của Người cho ta thấy sự khéo léo, nhuần nhuyễn trong việc vận dụng lý luận vào thực tiễn. Việc hiểu và nắm vững quan điểm duy vật biện chứng trong tư tưởng nhân loại không chỉ giúp chúng ta hiểu sâu sắc hơn mà còn cung cấp cho chúng ta phương pháp vận dụng chủ nghĩa duy vật biện chứng vào công việc và cuộc sống. /.

Tế Nam

1.Vào những năm 1840, khi kết thúc cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất ở Hoa Kỳ và Châu Âu, Marx và Engels đã đề xuất chủ nghĩa duy vật biện chứng. 2. Trích dẫn tiểu sử Hồ Chí Minh, do Zhang Nianshi dịch sang tiếng Trung Quốc, nhà xuất bản Bát Nguyên xã, Thượng Hải, 1949.6.3. Hồ Chí Minh, toàn tập, tr 7. Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr 127-128 4. TP.HCM, Số điện thoại, tr 5, tr 317-318 5. TP.HCM, Số điện thoại, tái bản lần thứ 5, tr 3426. Hồ Chí Minh, Sđd, t.4, tr.2807. Hồ Chí Minh, SĐTD, t.11, tr.6108. Hồ Chí Minh, SĐTD, t.5, tr.3189. Hồ Chí Minh, SĐTD, t.7, tr.12610. Hồ Chí Minh, sđd, t.11, tr.611